(Türk Orta çağı -Balkanlar’da Türkler)85
BATI ASYA’DA RÜZGÂRIN DÖNMESİ VE 1. SELİM’İN STRATEJİK HAMLESİ
15.- 16. yüzyıllarda, 7.-15. yüzyıllar arasında bir ara yeni medeniyet olan kapitalizmin yükseleceği izlenimini veren İslam medeniyetinin kabuk bağlaması ve taşlaşması sebepleriyle geri çekilmeye başladığı, buna karşılık çevre ülkeler olan Batı’da (Batı Avrupa’da) bu şansın doğmaya, günümüzde 500 yıl sonra 50 yıldır gerileyen ve çökmeye başlamış olan yeni Batı medeniyetinin tomurcuklarının filizlenmeye yüz tuttuğu süreçler giderek yükseldi. Coğrafi keşifler sonucu Amerikan yerlilerinin soykırıma uğratılması, altın ve gümüş zenginliklerinin Avrupa’ya akmasını sağladı. Bu gelişme Batı’da fiyatların olağanüstü sıçramasına, adeta bir fiyat devrimine yol açtı. Sermaye birikimini, feodal ilişkilerin çözülmesini, serflerin özgürleşmesini, kentlerin varoşlarında toplanarak proletaryanın (işçi sınıfının) ilk topluluklarının ortaya çıkmasını, ticaret ve imalat sermaye birikiminin hızlanmasını, sanayinin serpilip gelişmesini sağladı. Batı Avrupa ülkelerinin gerçekleştirdiği büyük coğrafi keşifler, Portekiz Kaptanı Vasco da Gama’nın 1498’de Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan yolunu Doğu Akdeniz ve Kızıl Deniz’e bağımlılıktan kurtardı. Kadim dünya ticaret yollarını değiştirdi. İpek ve Baharat Yollarının körelmesine yolaçtı. Bu gelişme Osmanlı devletinin nakdi gelirlerini oldukça sarstı. Osmanlı Devleti ekonomik bakımdan büyük sarsıntıya uğradı. Batı’daki fiyat devrimi, Osmanlı ülkesinde hayat pahalılığını köpürttü. Zaten zor durumda olan halkın hayatını çekilmez hale getirdi. Fatih ve Yavuz’un fetih seferleri yeni ticaret yollarının uğrak ve kavşak noktalarının ele geçirilmesine, uzun mesafe ticareti üzerindeki kadim hâkimiyetin yeniden kurulmasına yöneliktir.
Hindistan ve Uzak Doğu baharat ve diğer ürünlerini, Batı Asya ve Doğu Akdeniz antrepoları ve Venedik gemilerinden kurtararak, kendi gemileriyle Avrupa’ya Afrika’nın güneyinden dolanarak Hint ve Atlas Okyanusları yoluyla taşıyan Batılılar, savaş gemileriyle de Kızıldeniz ve Basra Körfezi’ndeki Venedik, Osmanlı ve Memluk ticaret gemilerini vuruyorlardı. Aniden eski düşmanlar dost oldular. Osmanlı, Venedik ve Memlük devletleri arasında ticaret yollarının güvenliği açısından kendiliğinden bir ittifak doğdu. Memlüklere silah, donanma gibi savaş malzemeleri sağlandı Osmanlı ve Venedikliler tarafından. (*146)
MEMLÜK DEVLETİ’NİN YIKILMASI,
OSMANLI’NIN BATI ASYA HEKİMİYETİNİN SAĞLANMASI
1. Selim Safevî belasını ortadan kaldırdıktan sonra güneye yöneldi. Batılıların Hint Okyanusu’ndaki tasallutlarını önleyemeyen, Baharat ve İpek Yolu’nun sönmeye başlamasına yol açan şartlar karşısında aciz kalan Memluk Devleti’ni ortadan kaldırarak Batı’nın Hint Okyanusu’na hâkim olmasına, Baharat Yolu’nun canlılığını engellemesine müdahale etmek amacıyla 1516 yılında Suriye’de Mısır sınırına dayandı. Mercidabık Ovası’nda cereyan eden savaşta Osmanlı kuvvetleri zafer kazandı. Mercidabık zaferi, Memlüklerle yapılan ve Memlük devletini sona erdiren bir dizi savaşın ilki ve sonucun belirleyicisiydi. Bu zafer, Osmanlılara Filistin, Suriye ve Lübnan’ı kazandırdı; Mısır yolunu açtı. Güneydoğu’daki Osmanlı hâkimiyetini pekiştirdi. Safevî beklentilerinin bir avuç sabun köpüğü gibi uçup gitmesini sağladı. Memlük Sultanı ihtiyar Kansu Gavri savaş esnasında atından düşerek ölmüş, yerine 2. Tomanbay geçmişti. Bu arada savaş esnasında Memlük Sultanı Kansu Gavri’nin yanında bulunan Abbasi Halifesi Mütevekkil-Alellah ile üç mezhep kadısı Osmanlılara esir düştü. 1. Selim, Halifeye saygıda kusur etmedi. (*147) Koca Türk imparatorluğunun başına çorap örecek hilafet olgusu böyle başladı.
DERAM EDECEK
| Kaynaklar: (*146) Metin Kunt, Osmanlı devleti (1300-1600) Siyasal Tarih, Türkiye Tarihi C. 2, 5. Basım, Temmuz 1997, Cem Yayınevi, s. 114 (*147) Feridun Emecen, İslam Ansiklopedisi, s. 411- |
- Orta Asya’dan batıya (Maveraünnehir’e) kayan Türk tarihi
- “Karşı devrim içeriden çıktı”
- Lafla peynir gemisi yürümez
- 10 KASIM’DA SİNDRELLA ATATÜRKÇÜLÜĞÜ
- 10 KASIM GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
