5 yaşındayken, dedesinin 28 yaşında kalp yetmezliğinden öldüğünü öğrendi. O gün, 28 yaşına gelene kadar kalp yetmezliğine çare bulmaya söz verdi. Dağdeviren, giyilebilir kalp pili geliştirerek hayaline ulaştı.
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) görev yapan Dr. Canan Dağdeviren, bilim dünyasındaki başarıları kadar hayat öyküsüyle de genç kuşaklara ilham veriyor. Canan Dağdeviren, Harvard Üniversitesi Genç Akademi üyeliğine seçilen ilk Türk. Üstelik Forbes dergisinin 30 yaşından küçük 30 bilim insanı listesinde de yer alıyor. Bilime olan tutkusu küçük yaşlarda başlamış. Atom mikroskopuyla tanışana kadar çakıl taşını parçaladığında içindeki atomları bulacağına inanıyormış. Herkes bu imkânsız dese de o inatla devam etmiş.
Annesine ve babasına hayran… Annesinin altın öğüdü kulağına küpe: Kızım, çalıştıkça yeni ufuklar belirleyecek ve ilerleyeceksin. İlerlerken, seninle birlikte yürüyenlerin üzerine asla basma, birlikte yürü. Birlikten kuvvet doğar.
Canan Dağdeviren yaşını soranlara 28+2 diye yanıt veriyor. 5 yaşında, dedesinin henüz 28 yaşındayken kalp yetmezliğinden öldüğünü öğrenmiş. Kendince bir söz vermiş: 28 yaşına kadar insanların kalp yetmezliğinden ölmesine engel olacak bir şey bulacağım. Kararlılık, bilime olan tutku onu hedefine ulaştırmış. Fizik, malzeme, elektronik ve tıbbı birleştirmiş. Dağ-deviren, başarıya ulaşan projelerini ve hedeflerini anlattı.
– Projeleriniz hakkında bilgi verir misiniz?
Doktora süresince yapmış olduğum projelerden biri olan ‘giyilebilir kalp pili’ (PZT MEH) benim çocukluk hayalim. Dedem 28 yaşındayken kalp yetmezliği nedeniyle hayata veda ediyor, ben bunu 5 yaşımdayken öğrendim. 5 yaşında bir çocukken, hayal yaşımı 28 olarak belirledim. 28 yaşıma gelene kadar kalp sorunları yaşayan hastalar için bir şey yapmak istedim ve kendi çapımda bir şey yaptım. Belki çok ufak bir adım şu an itibariyle ama inanıyorum ki ileride birçok uygulama alanı ile karşımıza çıkacak. Kendi hayalimi gerçekleştirdim ve hayalleri olan ama sorgulanan gençlere örnek oldum.
Bilimsel önemini ise şöyle özetleyebilirim: ‘Giyilebilir kalp pili’; kalbin, akciğerin ve diyaframın hareketi ile elektrik enerjisi üreten ve bu enerjiyi depolayan esnek ve ultraince piezoelektrik entegre bir alet. İnsan vücuduyla uyumlu plastik bir yüzeye tutturulan bu malzeme, saç telinden yüz kat daha ince olup kağıt gibi katlanıp bükülebiliyor. Arizona Üniversitesi Sarver Kalp Merkezi ile yürütülen ortak çalışma ile yapılan esnek alet, kalp boyutları insana yakın olan koyun, dana ve domuz üzerinde başarılı ile denendi. Ayrıca, canlı metabolizmasıyla uyumunu kanıtlamak amacıyla yapılan kontrol deneyinde, fare kas hücrelerinin alet üzerinde sorunsuz büyüyebildiği görüldü. 20 milyon kere katlanıp büküldüğünde dahi mekanik olarak sağlamlığını koruyabilen alet, 3.8 voltluk pile enerji depolayabiliyor. Bu teknoloji, günümüzde kullanılan boyutça büyük, maliyetli, ve kalp ile herhangi mekanik yakınlığı bulunması mümkün olmayan teknoloji için yeni kapılar açıyor. Tamamen esnek, kâğıt gibi katlanabilir-bükülebilir alet, kıvrımlı hatlara sahip organlar ile sıkı kontak kurabiliyor. Bu sayede enerji verimliliği yüksek ve organların hareketini sınırlamayan bir sistem oluşturulmuş oluyor. Günümüzde kullanılan kalp pillerinin 5 ile 7 yıl arasında ömürleri var ve pilin işlevini yitirmesi durumunda bütün mekanizmanın riskli bir ameliyatla değiştirilmesi gerekiyor. Fakat, tasarladığımız bu alet ile kalbiniz, akciğeriniz veya diyaframınız, kalp pili için gereken enerjiyi kendisi üretiyor. Bu proje yaklaşık üç yıl sürdü. Aleti laboratuvar ortamında yapmak ve test etmek önemli tabii. Ama esas önemli adım, aletin atan bir kalbin üzerinde, kan ile dolu göğüs kafesi içinde çalışması. İlk deneyimimiz bir dana kalbi üzerinde oldu. 16 katlı bir hastanenin zemin katındaki bir ameliyathanedeydik. Önce dananın göğüs kafesini açtık, atan kalbe dokundum, sonra aleti ameliyat ile üzerine diktik. Aletten aldığım elektriği bilgisayar ekranında gördüğümde gözlerimin dolduğunu çok iyi hatırlıyorum. Ekranı göremez hale gelmiştim. 1-2 dakika ameliyathanede sessizlik oldu, kimse konuşamadı. O gece heyecandan ve yorgunluktan uyuyamamıştım.
‘KADIN OLMAK PES ETMEYECEK KADAR DELİKANLI OLMAKTIR’
Bir kadın olarak bilim dünyasında bile engellenmek mümkün. Canan Dağ-deviren, bulunduğu yere gelene kadar “Kadın fizikçi olur mu”, “Bu problemi gerçekten sen mi çözdün?” gibi sorulara aldırmamış. “Bir erkek olsaydım hedeflerime daha kolay ulaşırdım” dediğiniz oldu mu?” diye sorduk, işte yanıtı: Kadın olmak dünyanın her yerinde ne iş yaparsanız yapın zor! Tecrübe ettim, çok iyi biliyorum. Maalesef mücadele hayatımızın bir parçası. Fakat kadın demek özgür olmak demek, pes etmeyecek kadar ‘delikanlı’ olmak demek. O nedenle, bir Cumhuriyet kadını olmaktan dolayı mutluyum. Projelerimde kadın ruhunu yansıttığımı düşünüyorum.
‘İNSANLIĞA SUNULAN KARŞILIKSIZ HİZMET: BİLİM’
– Türkiye’ye dönmeyi düşünüyor musunuz?
Benim için bilim ile uğraşmak, sonsuz aşk demek, tutku demek, hayattaki en hakiki mürşit demek. İnsanlığa sunulan karşılıksız hizmet demek. O nedenle bu işi nerede yaptığınızdan ziyade ne için yaptığınız önemli. İşim gereği, yerleşik hayata geçeceğimi sanmıyorum. Mustafa Kemal’in de dediği gibi, “Bilim ve fen nerede ise oradan alacağız ve her ulus kişisinin kafasına koyacağız. Bilim ve fen için kayıt ve şart yoktur”.
– Yeni projeleriniz neler?
Az zamanda çok işler yapabilmeyi hayal ediyorum. Parkinson ve farklı beyin hastalarına yardımcı olabilmesi için iğne şeklinde bir pil yapıyorum. Geçen hafta maymunlar üzerindeki denemeler çok başarılı sonuçlandı. Heyecanlı ve umutluyum. Yakın zamanda çok sevdiğim teyzemi meme kanseri nedeniyle kaybettim. Kendisine söz verdim, beyin projemden sonra meme kanserinin erken teşhisi üzerine yoğunlaşacağım. Alet tasarımı tamamlandı sayılır.
10 SANİYEDE KANSER TEŞHİSİ
Canan Dağdeviren, cilt kanserinin teşhisini kolaylaştıracak, dövme gibi vücuda yapıştırılabilen ve 10 saniyeden daha az sürede sonuç veren cihaz geliştirdi. Bu projede ilham kaynağı annesi olmuş. Annesinin “Yüz kremlerinin gerçekten işe yarayıp yaramadığını ortaya çıkarabilecek bir alet yapabilir misin” sorusuna yanıt ararken cilt kanserini teşhis edebilen bu cihaz ortaya çıkmış.
AYDINLIK
